Ο ηρωισµός, η αυτοθυσία και η γενναιότητα των αγωνιστών του 1821 έµελλε να συγκινήσουν και να εµπνεύσουν σπουδαίους Ελληνες και ξένους καλλιτέχνες. Εικόνες ολοζώντανες, γεµάτες πάθος και ορµή, θαυµασµό. Η εναλλαγή των συναισθηµάτων, η χαρά και ο ενθουσιασµός από τις νίκες, ο πόνος από τις ήττες και τις σφαγές των αµάχων, όλα αυτά αποτέλεσαν την εύφλεκτη πρώτη ύλη για έργα Τέχνης που συνδυάζουν µοναδικά την αισθητική µε την ιστορική αξία. Και αναδίδουν και ελευθερία. Πολλά από αυτά έγιναν από φιλέλληνες καλλιτέχνες στο πεδίο, εν είδει ρεπορτάζ της εποχής εκείνης.
Aλλα, πάλι, είναι µεταγενέστερα µνηµεία που εξυµνούν τη µαχητικότητα ενός λαού που παλεύει -µέχρις εσχάτων- για την ελευθερία. Κάπως έτσι, και η «Κυριακάτικη Απογευµατινή» εµπνεύστηκε και παραθέτουµε εµβληµατικά τέτοια έργα, των οποίων η ιστορία είναι η Ιστορία µας!
«Η σφαγή της Χίου»
Ευγένιος Ντελακρουά (1824)
Η δραµατική «Σφαγή της Χίου» είχε προκαλέσει τεράστιο θέµα συζήτησης στο Παρίσι, µε τον Ντελακρουά να δηλώνει αποφασιστικά φιλέλληνας. Η οδύνη στα πρόσωπα των Ελλήνων, ανήµπορα, ανθρώπινα ράκη µπροστά στην αγριότητα του εχθρού, η νεκρή µάνα και το µικρό παιδί της, η αρπαγή µιας γυµνωµένης γυναίκας, η απόγνωση στο βλέµµα του άντρα ξύπνησαν συνειδήσεις στην Ευρώπη για το κακό που συνέβαινε δίπλα τους.
«Ο λόρδος Μπάιρον στο νεκροκρέβατό του»
Ζοζέφ Ντενί Οντεβέρ (1826)
Ο πίνακας αποδίδει τον Βύρωνα ως ηρωική µορφή, νεκρό, ξαπλωµένο σε ένα επιβλητικό περιβάλλον µε κλασικά και ροµαντικά στοιχεία. Η δραµατικότητα της σκηνής και ο τρόπος µε τον οποίο αποδίδεται το σώµα του Βύρωνα εντάσσονται στο ροµαντικό ύφος της εποχής, µε τον νεκρό να είναι δαφνοστεφανωµένος σαν αρχαίος Ελληνας.
«Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου»
Ευγένιος Ντελακρουά (1826)
Το έργο του σπουδαίου Γάλλου ζωγράφου είναι εµπνευσµένο από τη µάχη των Ελλήνων στην τρίτη πολιορκία του Μεσολογγίου και απεικονίζει την προσωποποίηση της ηρωικής Ελλάδας. Η γυναικεία φιγούρα φορά ελληνική παραδοσιακή φορεσιά, ξεκούµπωτη στο στήθος, είναι στραµµένη προς τον θεατή µε τα χέρια σε στάση απόγνωσης, ενώ το πρόσωπο σε τρία τέταρτα στραµµένο προς τα αριστερά. Στέκεται όρθια, πάνω στα ερείπια του Μεσολογγίου.
«Η ναυµαχία του Ναβαρίνου»
Λουί Αµπρουάζ Γκαρνερέ (1827-1830)
Την απεικόνιση της καθοριστικής για την έκβαση του Αγώνα ναυµαχίας του Ναβαρίνου έκανε ένας Γάλλος ζωγράφος, ειδικευµένος µάλιστα στις θαλασσογραφίες: ο Λουί Αµπρουάζ Γκαρνερέ. Περιπετειώδης φύση, είχε γίνει ναυτικός σε νεαρότατη ηλικία, όπως επίσης και κουρσάρος, γι’ αυτό άλλωστε είχε συλληφθεί και φυλακιστεί στη Βρετανία! Με τη ζωγραφική ασχολήθηκε µετά την αποφυλάκισή του, µια και ο πατέρας του ήταν ζωγράφος του βασιλιά της Γαλλίας, ενώ στην Ελλάδα ήρθε ακριβώς για να απαθανατίσει τον Αγώνα. Και το έπραξε εκπληκτικά, από κάθε άποψη.
«H Δόξα των Ψαρών»
Νικόλαος Γύζης (1898)
Ο Γύζης απεικόνισε στον πίνακά του τη ∆όξα µεγαλόπρεπη και φτερωτή ως Νίκη ή Αρχάγγελο, τη στιγµή που πατά το πόδι της στη λεηλατηµένη γη και µε αυστηρό ύφος και περισυλλογή καταγράφει τα ονόµατα των ηρώων. Το έργο παρουσιάστηκε το 1899 στην Αθήνα, στην έκθεση του Ζαππείου. Αλλά η υποδοχή του κοινού δεν υπήρξε καλή. Ισως επειδή ο Γύζης ήταν γνωστός κυρίως για τα ηθογραφικά του θέµατα, η ιδεαλιστική απόδοση της µορφής προκάλεσε τα αρνητικά σχόλια. Σήµερα, θεωρείται από τα κορυφαία έργα του.
«Ο θάνατος του Λάµπρου Τζαβέλα»
Ντονάτο Φραντσέσκο ντε Βίβο (1855)
Το συγκεκριµένο έργο του Ντονάτο Φραντσέσκο ντεΒίβο προκάλεσε µεγάλη εντύπωση για το αγωνιστικό φρόνηµα που εξέφραζε, αλλά και τη δραµατική ένταση της σκηνής που αναπαριστά. Στον πίνακα απεικονίζεται ο θάνατος του Λάµπρου Τζαβέλα, τη στιγµή που πληγωµένος πέφτει στο πεδίο της µάχης. Η γυναίκα του Μόσχω προσπαθεί να τον συγκρατήσει, ενώ αριστερά, ανάµεσα σε πτώµατα, καπνούς και συντρίµµια, ο γιος τους Φώτος προσπαθεί έντροµος να συνειδητοποιήσει τι συµβαίνει.
«Οι Σουλιώτισσες»
Αρι Σέφερ (1827)
Σκηνές δραµατικές, που αναφέρονται σε γνωστά -ή και όχι- επεισόδια του Αγώνα, έχει απεικονίσει και ο Γαλλοολλανδός ροµαντικός ζωγράφος Αρι Σέφερ. Οι «Σουλιώτισσες γυναίκες» (1827) αναφέρονται στην πολιορκία του Σουλίου από τον Αλή πασά, λίγα χρόνια πριν ξεσπάσει η Επανάσταση. Ενα έργο-ύµνος, που αποθεώνει την ηρωισµό αυτών των γυναικών.
«Πυρπόληση τουρκικής ναυαρχίδας στη Χίο»
Νικηφόρος Λύτρας (1822)
Είναι ένα από τα πιο σηµαντικά έργα του Λύτρα, αλλά και της ελληνικής ζωγραφικής του 19ου αιώνα. Βασισµένος στις διηγήσεις του ίδιου του Κανάρη, που συχνά τον επισκεπτόταν στο εργαστήριό του όσο φιλοτεχνούσε το έργο, ο κορυφαίος ζωγράφος προσπαθεί να αποδώσει την υπεράνθρωπη προσπάθεια των αγωνιστών -παράδειγµα για τις επόµενες γενιές-, όπως τη διέσωζε η µνήµη του πυρπολητή.Είναι ένα από τα πιο σηµαντικά έργα του Λύτρα, αλλά και της ελληνικής ζωγραφικής του 19ου αιώνα.
Βασισµένος στις διηγήσεις του ίδιου του Κανάρη, που συχνά τον επισκεπτόταν στο εργαστήριό του όσο φιλοτεχνούσε το έργο, ο κορυφαίος ζωγράφος προσπαθεί να αποδώσει την υπεράνθρωπη προσπάθεια των αγωνιστών -παράδειγµα για τις επόµενες γενιές-, όπως τη διέσωζε η µνήµη του πυρπολητή.Είναι ένα από τα πιο σηµαντικά έργα του Λύτρα, αλλά και της ελληνικής ζωγραφικής του 19ου αιώνα.
«Οι τελευταίες στιγµές του Μεσολογγίου»
Φρανσουά-Εµίλ ντε Λανσάκ (1828)
Από το Μεσολόγγι εµπνεύστηκε και ο Φρανσουά -Εµίλ ντε Λανσάκ (1803-1890), µαθητής του Σέφερ, µε το έργο του «Οι τελευταίες στιγµές του Μεσολογγίου» να καταγράφει την τραγική σκηνή της απόφασης µιας µάνας να σκοτώσει το παιδί της και να αυτοκτονήσει, προκειµένου να µην πέσουν στα χέρια των Τούρκων. Ο,τι και να πει κανείς, είναι λίγο…
«Το Κρυφό Σχολειό»
Νικόλαος Γύζης (1885-1886)
Ο πίνακας του Γύζη αποτελεί σύµβολο του αγώνα του Εθνους για τη διατήρηση της εθνικής ταυτότητας µέσω της Παιδείας. Σε αυτήν, άλλωστε, είχαν επενδύσει οι υπόδουλοι Ελληνες, έχοντας φωτισµένους δασκάλους, λαϊκούς και κληρικούς, όπως ο Κοσµάς ο Αιτωλός, ο Γρηγόριος Κωνσταντάς, ο ∆ανιήλ Φιλιππίδης. Η εθνική συνείδηση ήταν που σιγόκαιγε, για να ενσαρκωθεί µέσα από τον Αγώνα του ’21.
«Η Ελλάς ευγνωµονούσα»
Θεόδωρος Βρυζάκης (1858)
O Θεόδωρος Βρυζάκης, ο ζωγράφος της Επανάστασης, σπούδασε ζωγραφική στο Μόναχο µε έξοδα του ελληνικού κράτους. Και άντλησε τα θέµατά του από τον Αγώνα που είχε και ο ίδιος ζήσει. Το συγκεκριµένο έργο έχει ιδιαίτερο συµβολισµό και φήµη, απεικονίζοντας την Ελλάδα ως αρχαία κόρη, πάνω σ’ ένα σύννεφο. Φοράει ένα δάφνινο στεφάνι στα ξέπλεκα µαλλιά της, ενώ τα χέρια της είναι απλωµένα δεξιά και αριστερά, σε µία συµβολική κίνηση εναγκαλισµού. Γύρω της, συνωστίζονται οι πρωτεργάτες της Επανάστασης.
«Ο Ορκος των Φιλικών»
∆ιονύσιος Τσόκος (1849-1851)
Το έργο του ∆ιονυσίου Τσόκου είναι µία από τις σηµαντικότερες ζωγραφικές απεικονίσεις της προετοιµασίας της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Φιλοτεχνήθηκε λίγα χρόνια µετά την Επανάσταση, σε µια περίοδο που η Ελλάδα προσπαθούσε να διαµορφώσει την εθνική της ταυτότητα. Ο πίνακας αποτυπώνει µια µυστική τελετή µύησης στη Φιλική Εταιρεία, την οργάνωση που έθεσε τα θεµέλια για την Ελληνική Επανάσταση.
Κυριακάτικη Απογευματινή
