Η εικόνα της γυναίκας στη νεοελληνική Τέχνη απεικονίζει τις κοινωνικές, πολιτικές και πολιτισµικές αλλαγές από τον 19ο αιώνα µέχρι σήµερα. Αρχικά, οι γυναίκες εµφανίζονταν κυρίως ως αντικείµενα αισθητικής ή αλληγορίας, ενώ αργότερα διεκδίκησαν θέση ως δυναµικές πρωταγωνίστριες. Από τις κλασικές αναπαραστάσεις της ως συµβόλου της πατρίδας και της αρετής, µέχρι τη σύγχρονη φεµινιστική Τέχνη, η θέση της γυναίκας έχει περάσει από πολλές ενδιαφέρουσες φάσεις, στις οποίες, πάντως, παραµένει η παρουσία που κερδίζει το βλέµµα και τις εντυπώσεις.
Ισως το πιο γνωστό έργο του σπουδαίου Γιαννούλη Χαλεπά, η «Κοιµωµένη» (1877), είναι ένα γλυπτό που βρίσκεται στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών και απεικονίζει τη νεαρή Σοφία Αφεντάκη να αναπαύεται αιώνια. Το έργο παρουσιάζει την κοπέλα να είναι ξαπλωµένη, µε στραµµένο το κεφάλι προς τα δεξιά, πάνω σε ένα µαξιλάρι, και µε το αριστερό της χέρι κρατάει έναν σταυρό στο στήθος. Θεωρείται ένα από τα αριστουργήµατα της ελληνικής γλυπτικής, από τα πλέον καθοριστικά έργα για τη φήµη του Χαλεπά, µε βαθιά συµβολική και συναισθηµατική φόρτιση.
Ερωτας και ιστορία
Απ’ την άλλη, η περίφηµη «Προσµονή» (1895) του Νικηφόρου Λύτρα είναι το κατ’ εξοχήν έργο της εποχής που αποθεώνει τη γυναίκα και τον έρωτα. Εδώ, η εικονιζόµενη κοπέλα, σαν άλλη Πηνελόπη, περιµένει πιστά τον Οδυσσέα της, για να τον δει και να τον φιλήσει. Η νεαρή ατενίζει καρτερικά από το παράθυρό της και ο ζωγράφος καταφέρνει να αποτυπώσει τα συναισθήµατά της στον καµβά, αλλά και στην ψυχή όσων παρατηρήσουν µε προσοχή τον πίνακα.
Κατά την περίοδο αυτή, του 19ου αιώνα, η γυναίκα εµφανίζεται επίσης συχνά ως αλληγορικό σύµβολο (για παράδειγµα, ως «Ελλάδα» ή «Ελευθερία») και ως φιγούρα µέσα σε ιστορικές σκηνές. Ενα κορυφαίο τέτοιο δείγµα είναι το έργο «Η ∆όξα» (1898) του Νικολάου Γύζη. Οταν
εµφανίστηκε, το ελληνικό κοινό δεν ήταν εξοικειωµένο µε αυτή τη ζωγραφική, µε έναν πίνακα απολύτως συµβολικό. Αλλά το έργο αποτελεί την ιδανική ενσάρκωση της «∆όξας» του εθνικού µας ποιητή, ∆ιονυσίου Σολωµού. Και έµεινε στην ιστορία, µε την αγέρωχη και επιβλητική γυναικεία µορφή που αποτυπώνει. Αλλά εάν υπάρχει ένα έργο ζωγραφικής της ίδιας εποχής που εξυµνεί µοναδικά τη γυναίκα-µάνα, αυτό δεν είναι άλλο από το «Η µητρική στοργή» (1892) που δηµιούργησε ο Γεώργιος Ιακωβίδης. Ο ζωγράφος δεν ασχολείται µε την απόδοση του µωρού, το οποίο απεικονίζεται µε την πλάτη στον θεατή, αλλά µε τη µητρότητα. Η γυναίκα όλο υγεία και σφρίγος, µε µία πληρότητα στο πρόσωπό της, κάθεται στην καρέκλα, ελαφρά στραµµένη προς τον θεατή, χωρίς να τον κοιτά. Η µορφή της, ήρεµη και γαλήνια, όπως αρµόζει σε µια νεαρή µητέρα που αγκαλιάζει το µωρό της: η οµορφιά προσωποποιηµένη.
Υπερρεαλισµός
Μερικές δεκαετίες αργότερα, η γυναικεία µορφή παρουσιάζεται µέσα από το πρίσµα του υπερρεαλισµού. Ο Νίκος Εγγονόπουλος, ως βασικός εκπρόσωπος του ελληνικού κινήµατος, απεικόνισε τη γυναίκα µε σύµβολα, µυθολογικές και ποιητικές αναφορές, όπως στο έργο «Οδυσσεύς και Καλυψώ» (1956), όπου µέσα από την Καλυψώ ο ζωγράφος εξυµνεί την αιώνια γυναίκα.
Πάντως, είναι ο Γιάννης Μόραλης που θα τοποθετούσε τις γυναίκες στο επίκεντρο του αξεπέραστου έργου του. Ο Μόραλης, επηρεασµένος από την κλασική αρχαιότητα, τη βυζαντινή τέχνη και τον µοντερνισµό, δηµιούργησε µια εικαστική γλώσσα που αναδεικνύει τη γυναικεία µορφή ως σύµβολο έρωτα, στοργής και µυστικότητας, όπως συµβαίνει στο αριστουργηµατικό έργο του «Γυµνό» (1946), ένα από τα πρώτα διάσηµα δείγµατα γραφής του, µε τον αισθησιασµό του γυναικείου κορµιού απλώς να ξεχειλίζει. Μέσα από τη µατιά του ζωγράφου, η γυναίκα µεταµορφώνεται σε αρχέτυπο της οµορφιάς, της αρµονίας και του έρωτα.
Πρωτοπόρες
Και βέβαια, µε την είσοδο του φεµινισµού πλάι στην εξάπλωση των µοντέρνων ρευµάτων, η γυναίκα -ήδη από τα µέσα του εικοστού αιώνα- αποκτά µια πιο δυναµική παρουσία και αυτονοµία στη ζωγραφική. Μάλιστα, παρά τις δυσκολίες, πολλές Ελληνίδες κατάφεραν να αναδειχθούν και να γίνουν πρωτοπόρες στη σύγχρονη ελληνική Τέχνη, όπως η Σοφία Λασκαρίδου, η Αγλαΐα Παππά, η Χρύσα, η Οπυ Ζούνη, η Λήδα Παπαδοπούλου, η Χρύσα Ρωµανού, όλες ακολουθώντας, κατά κάποιον τρόπο, το παράδειγµα της Ελένης Μπούκουρα-Αλταµούρα (1821-1900), που ήταν η πρώτη Ελληνίδα ζωγράφος της νεότερης εποχής, η οποία, όµως, για να µπορέσει να σπουδάσει στη Σχολή Καλών Τεχνών της Νάπολης είχε µεταµφιεστεί σε… άντρα! Αλλά από τότε -ευτυχώς για όλους µας- έχουν αλλάξει πολλά. Και πολλά ακόμα είναι αυτά που πρέπει να αλλάξουν.
Κυριακάτικη Απογευματινή
