Τα ευεργετικά αποτελέσματα της τέχνης στους πάσχοντες από ψυχικά νοσήματα έρχεται να αναδείξει το πρόγραμμα της Πολιτιστικής Συνταγογράφησης ως Συμπληρωματική Αγωγή στην Ψυχική Υγεία, από το υπουργείο Πολιτισμού. Αυτό το φιλόδοξο έργο έχει ξεκινήσει από τον Απρίλιο του 2023, χρηματοδοτείται με 8.200.000 ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης και περιλαμβάνει την εκπόνηση ερευνητικού προγράμματος που υλοποιεί το ερευνητικό πανεπιστημιακό «Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας » Κώστας Στεφανής, καθώς και την ανάπτυξη πιλοτικών δράσεων συνεργασίας των εποπτευόμενων από το ΥΠΠΟ πολιτιστικών φορέων με φορείς ψυχικής υγείας.
Όπως δήλωσε η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη: «Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, οι τέχνες και η ενασχόληση με αυτές λειτουργούν θεραπευτικά στη σωματική και ψυχική υγεία. Το ΥΠΠΟ προκηρύσσει δράσεις συνεργασίας μεταξύ των δημόσιων πολιτιστικών οργανισμών και φορέων της ψυχικής υγείας, προκειμένου να υπάρξουν τα δεδομένα που θα επιτρέψουν την ασφαλή αξιολόγηση της πιλοτικής εφαρμογής του όλου προγράμματος».
Για τον λόγο αυτό, το υπουργείο Πολιτισμού καλεί στην Α’ φάση της πιλοτικής εφαρμογής του προγράμματος τους εποπτευόμενους και τακτικώς επιχορηγούμενους πολιτιστικούς φορείς του να διεξαγάγουν σε συνεργασία με Φορείς Ψυχικής Υγείας, πιλοτικές Δράσεις Θεραπείας μέσω Τέχνης, οι οποίες θα απευθύνονται σε όλες τις ηλικίες και θα περιλαμβάνουν: Προγράμματα Δραματοθεραπείας, Εικαστικής Ψυχοθεραπείας, Χοροθεραπείας, Κινηματογραφοθεραπείας και Μουσικοθεραπείας. Πρόκειται για ένα πιλοτικό αλλά εξαιρετικά σημαντικό και καινοτόμο πρόγραμμα, το οποίο μπορεί να συμβάλλει στην αλλαγή της αντίληψης για την ψυχική υγεία. Κατά καιρούς έχουν ειπωθεί και γραφτεί πολλά για τη «θεραπευτική σημασία της τέχνης» – αποτελεί δικλίδα ασφαλείας που σώζει τον καλλιτέχνη από σοβαρότερες επιπλοκές της όποιας ψυχικής του διαταραχής. Όμως, συχνά συμβαίνει το αντίστροφο: «Η μοναδική τροφή για την τέχνη είναι η ίδια η ζωή», είχε πει κάποτε ο διεθνούς φήμης ζωγράφος Αλέξης Ακριθάκης και, αν κρίνει κανείς από την (αυτοκαταστροφική) μανία με την οποία δημιουργούσε αριστουργήματα, είναι προφανές ότι… περιαυτολογούσε.
Βέβαια, υπάρχουν εκπληκτικά παραδείγματα στα οποία συνέβαιναν και τα δύο: Ο καλλιτέχνης εξισορροπούσε τη δική του ψυχική διαταραχή με την παρηγοριά της τέχνης και της έκφρασής του μέσω αυτής. Αλλά και αυτή η τέχνη τελικά τον απομυζούσε, όπως στην περίπτωση Τζάκσον Πόλοκ, του Μουνκ ή του Βίνσεντ Βαν Γκογκ. Τα έργα που έκαναν διάσημο τον Ολλανδό καλλιτέχνη τα ζωγράφισε σε τρία μόλις χρόνια που τα σημάδευαν κρίσεις και απελπισία.
Πάντως, η ίδια η τέχνη -κατά κανόνα- εμπεριέχει την τρέλα, μια «ανάποδη» ανάγνωση της λογικής τάξης των πραγμάτων, γι’ αυτό και λειτουργεί λυτρωτικά. Ο Χένρι Τζέιμς, το σημαντικότερο ίσως «κεφάλαιο» της αμερικανικής λογοτεχνίας, το έθεσε άψογα σχετικά με την αποστολή του ως καλλιτέχνη: «Η αμφιβολία μας είναι το πάθος μας και το πάθος μας είναι το έργο μας. Τα υπόλοιπα είναι η τρέλα της τέχνης».
Η «πινακοθήκη» λογοτεχνών που υπήρξαν ψυχικά ασθενείς και έβρισκαν μέσω της τέχνης τους τη θεραπεία είναι πλούσια: ο Γουίλιαμ Mπάροουζ, ο Mοπασάν, ο Kάφκα, η Βιρτζίνια Γουλφ, αλλά και οι Mιχαήλ Mητσάκης, Pώμος Φιλύρας, Γεώργιος Bιζυηνός είναι μερικά μόνο παραδείγματα, με τον Βιζυηνό να απαθανατίζει την εκδήλωση της ψυχικής του νόσου μέσα από τον καθηλωτικό στίχο: «Μετεβλήθη εντός μου/ και ο ρυθμός του κόσμου».
Όσο για τη συγκεκριμένη δράση του υπουργείου Πολιτισμού είναι ομολογουμένως ελπιδοφόρα, αφού μέσω του ευεργετικού ρόλου της καλλιτεχνικής δημιουργίας, οι πολίτες με ψυχική νόσο θα έχουν στο εξής τον πολιτισμό και τις τέχνες σύμμαχό τους! Αλλά και θα συνταγογραφούνται αναλόγως, στο πλαίσιο της θεραπείας τους.
