Η ερχόμενη Πέμπτη 9η Ιανουαρίου 2025 θα είναι ημέρα εθνικού πένθους στις ΗΠΑ για την απότιση φόρου τιμής στον Δημοκρατικό πρώην πρόεδρο Τζίμι Κάρτερ, ο οποίος απεβίωσε χθες Κυριακή σε ηλικία 100 ετών, ανακοίνωσε ο Λευκός Οίκος.
«Καλώ τον αμερικανικό λαό να συγκεντρωθεί εκείνη την ημέρα στους χώρους λατρείας του και να αποτίσει φόρο τιμής στην μνήμη του (πρώην) προέδρου Τζέιμς Ερλ Κάρτερ του νεότερου. Προσκαλώ κάθε άνθρωπο στον κόσμο που μοιράζεται τη θλίψη μας να ενωθεί μαζί μας» στις τελετές που θα γίνουν για αυτό, ανέφερε ο απερχόμενος πρόεδρος Τζο Μπάιντεν σε εκτελεστικό διάταγμά του που αναρτήθηκε αργά το βράδυ χθες Κυριακή (τοπική ώρα) στον ιστότοπο του Λευκού Οίκου.
Τζίμι Κάρτερ: Απεβίωσε σε ηλικία 100 ετών
Ο Τζίμι Κάρτερ, ο καλλιεργητής φιστικιών από την Τζόρτζια που ως πρόεδρος των ΗΠΑ πάλευε να ανορθώσει την οικονομία και αντιμετώπισε την κρίση των ομήρων στο Ιράν, αλλά παράλληλα μεσολάβησε ώστε Αίγυπτος και Ισραήλ να υπογράψουν τις ειρηνευτικές συμφωνίες του Καμπ Ντέιβιντ, απεβίωσε σε ηλικία 100 ετών.
Για το ανθρωπιστικό του έργο ο Κάρτερ τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης.
Ο Δημοκρατικός πολιτικός εξελέγη 39ος πρόεδρος των ΗΠΑ νικώντας, στις εκλογές του 1976, τον Ρεπουμπλικάνο υποψήφιο Τζέραλντ Φορντ. Παρέμεινε όμως στην προεδρία μόνο για μία θητεία (1977-81) αφού υπέστη βαριά ήττα στις επόμενες εκλογές από τον Ρεπουμπλικάνο πρώην ηθοποιό και κυβερνήτη της Καλιφόρνιας Ρόναλντ Ρίγκαν.
Ο Κάρτερ έζησε περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον πρόεδρο μετά τη λήξη της θητείας του. Τις δεκαετίες που ακολούθησαν απέκτησε τη φήμη ότι ήταν καλύτερος πρώην πρόεδρος απ’ ότι ήταν ως πρόεδρος – κάτι που παραδεχόταν και ο ίδιος.
Το αποκορύφωμα της μοναδικής θητείας του ήταν η υπογραφή, το 1978, των ειρηνευτικών συμφωνιών μεταξύ Ισραήλ και Αιγύπτου, που έφεραν κάποια σταθερότητα στη Μέση. Όμως ταυτόχρονα σημαδεύτηκε από την ύφεση της οικονομίας, τη χαμηλή δημοτικότητα του ιδίου και την κρίση των ομήρων που κράτησε τις 444 τελευταίες ημέρες του στον Λευκό Οίκο.
Τα τελευταία χρόνια ο Κάρτερ αντιμετώπιζε πολλά προβλήματα υγείας, όπως το μελάνωμα που είχε κάνει μεταστάσεις στο ήπαρ και τον εγκέφαλό του. Τον Φεβρουάριο του 2023 αποφάσισε να σταματήσει τις θεραπείες και να λαμβάνει μόνο παρηγορητική φροντίδα. Η σύζυγός του, η Ρόζαλιν, πέθανε τον Νοέμβριο του 2023, σε ηλικία 96 ετών. Εκείνος έμοιαζε εύθραυστος όταν παραβρέθηκε στην κηδεία της, σε αναπηρικό αμαξίδιο.
Όταν ο Κάρτερ έφυγε από τον Λευκό Οίκο ήταν ιδιαίτερα αντιδημοφιλής στους Αμερικανούς, ωστόσο εργάστηκε δυναμικά επί δεκαετίες για ανθρωπιστικούς σκοπούς. Το 2002 τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης για τις «άοκνες προσπάθειές του να βρει ειρηνικές λύσεις σε διεθνείς συγκρούσεις, να προωθήσει τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα και να δώσει ώθηση στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη».
Ο Κάρτερ, όντας κυβερνήτης της Τζόρτζια, ήταν το αουτσάιντερ όταν διεκδίκησε την προεδρία, σε μια περίοδο που η Αμερική συνερχόταν ακόμη από το σκάνδαλο του Γουότεργκεϊτ και την παραίτηση του Ρεπουμπλικάνου προέδρου Ρίτσαρντ Νίξον. «Είμαι ο Τζίμι Κάρτερ και είμαι υποψήφιος για πρόεδρος. Δεν θα σας πω ποτέ ψέματα» υποσχέθηκε στους ψηφοφόρους, με ένα πλατύ χαμόγελο.
Όταν του ζητήθηκε να αξιολογήσει την προεδρία του, σε ένα ντοκιμαντέρ του 1991, ο ίδιος είπε: «Η μεγαλύτερη αποτυχία που είχαμε ήταν η πολιτική. Ποτέ δεν μπόρεσα να πείσω τον αμερικανικό λαό ότι ήμουν ισχυρός ηγέτης».
Παρά τις δυσκολίες του κατά τη διάρκεια της θητείας του, ο Κάρτερ ήταν ασυναγώνιστος ως πρώην πρόεδρος. Κέρδισε την παγκόσμια αναγνώριση ως ακούραστος υπερασπιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ως η φωνή των αδικημένων, ως ηγέτης στη μάχη κατά της πείνας και της φτώχειας – έτσι κέρδισε και τον σεβασμό που του έλειπε στον Λευκό Οίκο.
Αγωνίστηκε για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την επίλυση κρίσεων σε όλον τον κόσμο, από την Αιθιοπία και την Ερυθραία μέχρι τη Βοσνία και την Αϊτή. Το Κέντρο Κάρτερ της Ατλάντας έστελνε διεθνείς ομάδες παρατηρητών σε εκλογές παντού.
Από τα εφηβικά του χρόνια, ο Κάρτερ ήταν δάσκαλος στο κατηχητικό της Εκκλησίας των Βαπτιστών και μιλούσε ανοιχτά για τη θρησκευτική πίστη του και έφερε μια ισχυρή αίσθηση ηθικής στην προεδρία. Προσπάθησε επίσης να αποβάλει τη μεγαλοπρέπεια του αξιώματός του, όπως για παράδειγμα όταν περπάτησε, αντί να πάει με λιμουζίνα, στην ορκωμοσία του.
Η Μέση Ανατολή βρέθηκε στο επίκεντρο της εξωτερικής πολιτικής του. Η ειρηνευτική συμφωνία του 1979, που βασίστηκε στις συμφωνίες του Καμπ Ντέιβιντ, τερμάτισε την εμπόλεμη κατάσταση μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ. Ο Κάρτερ έφερε τον τότε πρόεδρο της Αιγύπτου Ανουάρ Σαντάτ και τον πρωθυπουργό του Ισραήλ Μεναχέμ Μπεγκίν στο Κάμπ Ντέιβιντ, την προεδρική εξοχική κατοικία, για συνομιλίες. Αργότερα, όταν άρχισε να διαφαίνεται ότι οι συμφωνίες κατέρρεαν, έσωσε την κατάσταση πηγαίνοντας ο ίδιος στο Κάιρο και την Ιερουσαλήμ.
Με τη συμφωνία, το Ισραήλ αποχώρησε από τη χερσόνησο του Σινά και οι δύο χώρες σύναψαν διπλωματικές σχέσεις. Οι δύο ηγέτες τους τιμήθηκαν με το Νόμπελ Ειρήνης το 1978.
Μέχρι το 1980 ωστόσο, τα θέματα που κυριαρχούσαν ήταν οικονομικά: ο διψήφιος πληθωρισμός, τα επιτόκια που υπερέβαιναν το 20%, η τιμή του αερίου που ανέβαινε συνεχώς. Παράλληλα, η κρίση των ομήρων του Ιράν ήταν ντροπιαστική για την Αμερική. Τα προβλήματα αυτά αμαύρωσαν την προεδρία του Κάρτερ και υπονόμευσαν τις πιθανότητές του για μια δεύτερη θητεία.
Η κρίση των ομήρων
Στις 4 Νοεμβρίου 1979, ισλαμιστές φοιτητές, πιστοί στον Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί, εισέβαλαν στην πρεσβεία των ΗΠΑ στην Τεχεράνη, έπιασαν ομήρους τους Αμερικανούς που βρίσκονταν εκεί και απαίτησαν την επιστροφή του σάχη Μοχαμάντ Ρεζά Παχλαβί στη χώρα του, προκειμένου να δικαστεί. Ο σάχης νοσηλευόταν εκείνη την περίοδο στις ΗΠΑ.
Οι Αμερικανοί αρχικά στήριξαν τον Κάρτερ, όμως η προσπάθεια διάσωσης των ομήρων, τον Απρίλιο του 1980 κατέληξε στον θάνατο οκτώ Αμερικανών στρατιωτών. Η τελική ταπείνωση για τον 39ο πρόεδρο ήταν ότι το Ιράν απελευθέρωσε τους ομήρους λίγα λεπτά αφού ορκίστηκε νέος πρόεδρος ο Ρίγκαν, στις 20 Ιανουαρίου 1981.
Σε μια άλλη κρίση, ο Κάρτερ μποϊκοτάρισε τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Μόσχας, το 1980, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την εισβολή της τότε ΕΣΣΔ στο Αφγανιστάν. Αδιαφορώντας για το μποϊκοτάζ, οι Σοβιετικοί παρέμειναν στο Αφγανιστάν επί μία δεκαετία.
Ο Τζέιμς Ερλ Κάρτερ Τζούνιος γεννήθηκε την 1η Οκτωβρίου 1924 στο Πλέινς της Τζόρτζια. Αποφοίτησε από τη Ναυτική Ακαδημία το 1946, υπηρέτησε στο πρόγραμμα των πυρηνοκίνητων υποβρυχίων και έφυγε από τον στρατό για να διαχειριστεί το οικογενειακό αγρόκτημα, όπου καλλιεργούσαν φιστικιές.
Το 1946 παντρεύτηκε τη σύζυγό του, τη Ρόζαλιν, με την οποία απέκτησαν τρεις γιους και μια κόρη. Χαρακτήριζε τον γάμο τους «το σημαντικότερο πράγμα στη ζωή του».
Ο Κάρτερ έγινε εκατομμυριούχος, εξελέγη στην Πολιτειακή Βουλή της Τζόρτζια και στη συνέχεια εξελέγη κυβερνήτης της Πολιτείας, μεταξύ 1971-75.
Έγραψε περισσότερα από 24 βιβλία, από τα απομνημονεύματά του ως πρόεδρος μέχρι παιδικά παραμύθια και ποίηση, καθώς επίσης και έργα που αφορούσαν τη διπλωματία και τη θρησκευτική πίστη του.
Hγέτες αποτίνουν φόρο τιμής
Όλοι ανεξαιρέτως οι εν ζωή πολιτικοί που τον διαδέχθηκαν στον Λευκό Οίκο υποκλίθηκαν στον ασυνήθιστο πρώην αρχηγό του αμερικανικού κράτους, που τίποτε δεν έδειχνε πως προοριζόταν να γίνει πρόεδρος και ήταν ο γηραιότερος από όλους τους.
Ο 46ος πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν, 82 ετών, ανέφερε σε διάγγελμά του προς τους Αμερικανούς ότι ο άλλοτε διάδοχός του ήταν κάποιος που η ζωή του μετριέται «από αυτά που έκανε, όχι από αυτά που είπε».
Η επίσημη κηδεία θα γίνει στην ομοσπονδιακή πρωτεύουσα Ουάσιγκτον, πρόσθεσε χωρίς να διευκρινίσει πότε ο κ. Μπάιντεν, αναφερόμενος στον αρχιτέκτονα των συμφωνιών του Καμπ Ντέιβιντ, που κατέληξαν στην πρώτη συμφωνία ειρήνης ανάμεσα στο Ισραήλ και αραβική χώρα —την Αίγυπτο—, αλλά είδε την κληρονομιά του να αμαυρώνεται από την κρίση των ομήρων στο Ιράν.
Ο Ρεπουμπλικάνος μεγιστάνας Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος θα επιστρέψει στον Λευκό Οίκο την 20ή Ιανουαρίου, εξέφρασε τον «μεγάλο σεβασμό του» για τον Τζίμι Κάρτερ, ο οποίος «εργάστηκε σκληρά» για να κάνει «καλύτερη τη ζωή όλων των Αμερικανών».
Ήταν «αξιοσημείωτος άνθρωπος», σύμφωνα με τον Μπαράκ Ομπάμα, τον πρώτο μαύρο που εξελέγη στο Λευκό Οίκο, ο οποίος υπογράμμισε την «αξιοπρέπεια» που τον διέκρινε. «Εργάστηκε ακούραστα για έναν καλύτερο και δικαιότερο κόσμο» όλη του τη ζωή, πλειοδότησε ο Μπιλ Κλίντον, άλλος Δημοκρατικός διάδοχός του. Όσα κατάφερε «θα εμπνέουν γενιές Αμερικανών», εξήρε ο Ρεπουμπλικάνος πρώην πρόεδρος Τζορτζ Ου. Μπους.
«Υπερασπίστηκε τα δικαιώματα των πιο ευάλωτων», σύμφωνα με τον πρόεδρο της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν, ήταν «αγωνιστής για τη δημοκρατία», «σπουδαίος μεσολαβητής» στη Μέση Ανατολή και πάλευε για «τα ανθρώπινα δικαιώματα» σύμφωνα με τον καγκελάριο της Γερμανίας Όλαφ Σολτς.
Ο Τζίμι Κάρτερ είχε ανακοινώσει το 2015 πως είχε καρκίνο στον εγκέφαλο και τα τελευταία σχεδόν δυο χρόνια λάμβανε μόνο παρηγορητική θεραπεία κατ’ οίκον.
Έπειτα από μακρά σειρά εισαγωγών σε νοσοκομεία, είχε εξηγήσει τον Φεβρουάριο του 2023 πως προτιμούσε να «περάσει τον χρόνο που του απέμενε» στο σπίτι του, περιστοιχισμένος από τους δικούς του ανθρώπους.
Αμερικανοί και ξένοι πολιτικοί εξήραν τον πρώην πρόεδρο με ασυνήθιστο προφίλ, άλλοτε στρατιωτικό και ιδιοκτήτη οικογενειακής επιχείρησης που παρήγαγε φιστίκια.
Η σύζυγος και πιστή συνοδοιπόρος του Ρόζαλιν έφυγε έχοντας τον πρώην πρόεδρο πλάι της την 19η Νοεμβρίου 2023, στα 96 ης χρόνια. Ενταφιάστηκε στην Πλέινς, έπειτα από επίσημη απότιση φόρου τιμής στην πρώην πρώτη κυρία. Με πρόσωπο απισχνασμένο, ο άλλοτε ένοικος ήταν παρών, έκανε μια από τις ελάχιστες δημόσιες εμφανίσεις του τα τελευταία χρόνια.
Εξελέγη στον Λευκό Οίκο το 1976, ενώ ακόμη η Αμερική ήταν κλονισμένη από το σκάνδαλο του Γουότεργκεϊτ, που ανάγκασε στον προκάτοχό του Ρίτσαρντ Νίξον να παραιτηθεί.
Αλλά δεν έμελλε να είναι πρόεδρος παρά μόνο για μια θητεία.
Ο αρχιτέκτονας των συμφωνιών του Καμπ Ντέιβιντ, που υπήρξαν πρελούδιο της υπογραφής συμφωνίας ειρήνης Ισραήλ-Αιγύπτου, ο 39ος πρόεδρος των ΗΠΑ επικρίθηκε με σφοδρότητα για την κρίση των αμερικανών ομήρων στο Ιράν.
Η ανακοίνωση, την 24η Απριλίου 1980, πως απέτυχε στρατιωτική επιχείρηση για την απελευθέρωσή τους πιθανόν σφράγισε την πολιτική του μοίρα, αφανίζοντας τις πιθανότητές του να επανεκλεγεί.
Το 1982, αφού εγκατέλειψε τον Λευκό Οίκο, ίδρυσε το Κέντρο Κάρτερ για να προωθήσει την ανάπτυξη, την υγεία και την επίλυση συγκρούσεων σε διεθνές επίπεδο.
Ακούραστος ταξιδιώτης, πήγαινε παντού: στο Μεξικό, στο Περού, στη Νικαράγουα, ακόμη και στο Ανατολικό Τιμόρ — για αποστολές μεσολάβησης ή παρατήρησης εκλογικών διαδικασιών.
Το 2002 λάμβανε το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης για τις «δεκαετίες άοκνων προσπαθειών ώστε να εξευρεθούν ειρηνικές λύσεις σε διεθνείς συρράξεις».
Με ενεργή δράση στη ΜΚΟ Habitat for Humanity, εργαζόταν ακόμη για φιλανθρωπικούς σκοπούς έχοντας πατήσει τα 90, έχοντας πάντα δίπλα του τη Ρόζαλιν, με την οποία είχαν συναντηθεί το 1945.
Αλλά το 2019, ο πολύ πιστός χριστιανός άρχισε να δοκιμάζεται από σειρά προβλημάτων υγείας, που τον ανάγκασαν να νοσηλευτεί επανειλημμένα. Την ίδια χρονιά έγινε παρ’ όλ’ αυτά ο πρώτος αμερικανός πρώην πρόεδρος που έφθασε τα 95.
Σιγά-σιγά άρχισε να αποσύρεται από τη δημόσια ζωή, δεν ήταν για παράδειγμα παρών στην τελετή ορκωμοσίας του Τζο Μπάιντεν τον Ιανουάριο του 2021, παρότι οι πρώην πρόεδροι είθισται παραδοσιακά να παρευρίσκονται. Μερικούς μήνες αργότερα, πάντως, ο Τζίμι Κάρτερ υποδεχόταν τον Δημοκρατικό πρόεδρο στην Πλέινς, όπου ζούσε αφότου εγκατέλειψε την Ουάσιγκτον.
Ο πρόεδρος του Παναμά Χοσέ Ραούλ Μουλίνο εξήρε τον εκλιπόντα για τον ρόλο του στις συμφωνίες του 1977 που είχαν αποτέλεσμα αργότερα η διώρυγα —που απείλησε να ανακτήσει πρόσφατα ο εκλεγμένος πρόεδρος Τραμπ— να περάσει σε παναμαϊκά χέρια, το 1999. Ενώ ο πρόεδρος της Βραζιλίας Λουίς Ινάσιου Λούλα ντα Σίλβα εξήρε τον «εραστή της δημοκρατίας και υπερασπιστή της ειρήνης».
Ο γενικός διευθυντής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, ο Τέντρος Αντανόμ Γκεμπρεέσους, στάθηκε σε κάτι άλλο: ο Τζίμι Κάρτερ, τόνισε, «έσωσε αναρίθμητες ζωές» με τη δράση του για την εξάλειψη ασθενειών, ιδίως παραμελημένων τροπικών παθήσεων.
Γκουτέρες: «Συνέβαλε «στη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια»
«Ο ηγετικός ρόλος του (πρώην) προέδρου (των ΗΠΑ Τζίμι) Κάρτερ συνέβαλε σημαντικά στη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια», ιδίως χάρη «στις ιστορικές συμφωνίες του Καμπ Ντέιβιντ», καθώς και «τη συνθήκη SALT II» και «τις συμβάσεις για τη Διώρυγα του Παναμά», τόνισε σε ανακοίνωση που δημοσιοποιήθηκε από τις υπηρεσίες του στη Νέα Υόρκη ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, μετά την ανακοίνωση χθες Κυριακή πως ο πρώην αρχηγός του αμερικανικού κράτους απεβίωσε σε ηλικία 100 ετών.
Ο 39ος πρόεδρος των ΗΠΑ παρέμενε στρατευμένος «στη διεθνή ειρήνη και στα ανθρώπινα δικαιώματα» καιρό αφού εγκατέλειψε το αξίωμα, διαδραματίζοντας «ρόλο κλειδί στη μεσολάβηση σε συγκρούσεις, στην παρατήρηση εκλογικών διαδικασιών, στην προώθηση της δημοκρατίας και στην πρόληψη και στην εξάλειψη ασθενειών», συνέχισε ο κ. Γκουτέρες.
«Αυτές και άλλες προσπάθειες οδήγησαν στο να κερδίσει το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης» το 2002, συμπλήρωσε ο κ. Γκουτέρες, εξαίροντας τον εκλιπόντα που «βοήθησε να προχωρήσει το έργο των Ηνωμένων Εθνών».
