Πενήντα τέσσερα χρόνια συµπληρώθηκαν φέτος από την ηµέρα (12 Ιανουαρίου 1971) που το τουρκικό Συνταγµατικό ∆ικαστήριο έλαβε την απόφαση για την κατάργηση της ανώτατης ιδιωτικής παιδείας στην Τουρκία. Ο νόµος αυτός αποτέλεσε το πρόσχηµα για την οριστική παύση λειτουργίας της Ιεράς Θεολογικής Σχολής της Χάλκης. Το κλείσιµό της προκάλεσε σηµαντικό πλήγµα στην εκπαίδευση νέων κληρικών της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Από τότε, η Θεολογική Σχολή της Χάλκης παραµένει ένας από τους βασικούς στόχους που βρίσκονται ψηλά
στην ατζέντα του Οικουµενικού Πατριαρχείου, καθώς η επαναλειτουργία της Σχολής αποτελεί προσωπικό όραµα του Οικουµενικού Πατριάρχη Βαρθολοµαίου.
Ωστόσο, έκθεση της Αµερικανικής Επιτροπής για τη ∆ιεθνή Θρησκευτική Ελευθερία (USCIRF) για το 2025 φαίνεται να φέρνει στο φως µια προσπάθεια βελτίωσης της τουρκικής τακτικής, αναφορικά µε τις θρησκευτικές ελευθερίες και τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης.
Συγκεκριµένα, στη φετινή έκθεση επισηµαίνεται η ύπαρξη µεν περιορισµών της θρησκευτικής ελευθερίας στην Τουρκία,
τονίζεται όµως ότι η κυβέρνηση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν διατήρησε θετικές σχέσεις µε κάποιες ιστορικές θρησκευτικές κοινότητες, ξεκινώντας αποκαταστάσεις χώρων λατρείας, αλλά ταυτόχρονα περιόρισε την έκφραση και δράση άλλων οµάδων, χρησιµοποιώντας νόµους του τουρκικού Ποινικού Κώδικα.
Στην έκθεση όµως του 2024 αναφέρεται ότι «η τουρκική κυβέρνηση συνέχισε να αρνείται τη νοµική αναγνώριση σε θρησκευτικές κοινότητες, αρνήθηκε να αναγνωρίσει τους χώρους λατρείας ορισµένων θρησκευτικών µειονοτήτων και απαγόρευσε την επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης και άλλων θρησκευτικών εκπαιδευτικών ιδρυµάτων, που είναι ζωτικής σηµασίας για τη συνέχιση της ύπαρξης διαφόρων θρησκευτικών παραδόσεων στη χώρα».
Στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, που βρίσκεται στον λόφο της Ελπίδας, λειτουργεί µόνο η Ιερά Μονή της Αγίας Τριάδας. Η λειτουργική ζωή είναι καθηµερινή, ενώ αρκετοί είναι κάθε χρόνο οι επισκέπτες από την Ελλάδα και το εξωτερικό που επισκέπτονται τους χώρους την ιστορικής Σχολής. Εντονο είναι το ενδιαφέρον των ερευνητών, καθώς η βιβλιοθήκη της Χάλκης πραγµατικά αποτελεί έναν πολύτιµο
θησαυρό µε πολλά σπάνια βιβλία στη διάθεσή της.
Οι Νεότουρκοι
Η καταδίωξη της Σχολής ξεκίνησε επί εποχής Νεότουρκων, όταν κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσµίου Πολέµου επιχειρήθηκε, αναποτελεσµατικά, η απαλλοτρίωσή της. Το ιδιοκτησιακό καθεστώς της Σχολής αµφισβητήθηκε επίσης από την κεµαλική Τουρκία και διευθετήθηκε µόνο όταν το Φανάρι εξαναγκάστηκε να αποδεχθεί ως αντάλλαγµα την απώλεια της Εµπορικής Σχολής, το έτερο µεγαλοπρεπές κτίριο της Ρωµιοσύνης στη Χάλκη, το οποίο ανήκε στο Οικουµενικό Πατριαρχείο.
Τα περιοριστικά µέτρα στην περίπτωση της Χάλκης κορυφώθηκαν το 1971, όταν µετά το στρατιωτικό πραξικόπηµα η ελεγχόµενη από τον Στρατό υπηρεσιακή κυβέρνηση του Νιχάτ Ερίµ προχώρησε στην απαγόρευση της λειτουργίας της Θεολογικής Σχολής. Παρά τις σχετικές διαµαρτυρίες του Οικουµενικού Πατριαρχείου, στις αρχές Ιουλίου 1971 ανακοινώθηκε και επισήµως η παύση λειτουργίας της Θεολογικής Σχολής Χάλκης, µε τις τουρκικές κυβερνήσεις να αρνούνται πεισµατικά στην ελληνορθόδοξη µειονότητα το δικαίωµα της εκπαίδευσης των κληρικών της.
Η Χάλκη -και κατά τη διάρκεια της οθωµανικής περιόδου, αλλά και για 48 ολόκληρα χρόνια, από το 1923 έως το 1971- αποτελούσε το θεολογικό φυτώριο που προσέφερε στον Ελληνισµό γενικότερα 930 απόφοιτους, δώδεκα εξ αυτών αναδείχθηκαν Οικουµενικοί Πατριάρχες, δύο
Πατριάρχες Αλεξανδρείας, δύο Αντιοχείας, τέσσερις Αρχιεπίσκοποι Αθηνών κι ένας Αρχιεπίσκοπος Τιράνων. Η ιστορική αυτή αδικία έχει αναδειχθεί µε ποικίλους τρόπους, ακόµη και από Τούρκους ακαδηµαϊκούς ή και καλλιτέχνες µέσω οµιλιών ή και της τέχνης τους, διακινδυνεύοντας ακόµη και την ελευθερία τους.
Ανταλλάγµατα
Κι ενώ από τον Οκτώβριο του 2024 άρχισε και πάλι να υπάρχει µια παραφιλολογία για το άνοιγµα της Σχολής της Χάλκης, όλοι όσοι ασχολούνται µε το θέµα γνωρίζουν καλά ότι χωρίς ανταλλάγµατα η Τουρκία δεν πρόκειται να ανοίξει τη Σχολή, την οποία µάλιστα χρησιµοποιεί
για δόλωµα στις συζητήσεις της και στα παζάρια που προσπαθεί να κάνει µε την Ελλάδα.
Το εµβληµατικό εκπαιδευτικό θρησκευτικό ίδρυµα, του οποίου το κλείσιµο εξακολουθεί να αποτελεί σηµείο τριβής στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, απασχόλησε οµάδα Τούρκων κινηµατογραφιστών, η οποία προχώρησε στην παραγωγή ντοκιµαντέρ σε σκηνοθεσία Φατίχ Οζτούρκ
και Οκάν Σεκέρ, µε τη συµβολή της Ιεράς Μητροπόλεως ∆έρκων του Οικουµενικού Πατριαρχείου και προβλήθηκε στην Κωνσταντινούπολη στην Ιστορική Αστική Σχολή Γαλατά.
Η προβολή του ντοκιµαντέρ, µε τίτλο «Η Θεολογική Σχολή της Χάλκης σήµερα», συγκέντρωσε πλήθος κόσµου και ισχυρές προσωπικότητες από την Τουρκία. Το ντοκιµαντέρ αυτό έδωσε βήµα στους απόφοιτους της Σχολής, µεταξύ των οποίων ο Οικουµενικός Πατριάρχης Βαρθολοµαίος, όπου µέσα από τις διηγήσεις τους εµφανίστηκε ένας ολόκληρος κόσµος που έχει βυθιστεί στη σιωπή.
Το γεγονός ότι µια τουρκική παραγωγή καταπιάνεται µε τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης δεν είναι τυχαίο. Οι δηµιουργοί της ταινίας φαίνεται να θέλουν να περάσουν µηνύµατα τόσο προς το εσωτερικό ακροατήριο της Τουρκίας όσο και προς τη διεθνή κοινότητα και µάλιστα τώρα που η
έκθεση της Αµερικανικής Επιτροπής αναγνωρίζει τη βελτίωση της τουρκικής τακτικής για το θέµα της Χάλκης.
Μαρία Γιαχνάκη
Κυριακάτικη Απογευματινή
