Του Θεόδωρου Κατσούφρου, (Νομικός, Διεθνολόγος)
Πιστή στην τακτική της να αιφνιδιάζει µε τις επεκτατικές της βλέψεις περί «γαλάζιας πατρίδας», η Τουρκία προανήγγειλε, αµέσως µετά την ανατροπή του Ασαντ στη Συρία, ότι πρόκειται να προχωρήσει µε τη νέα ηγεσία της στη σύναψη συµφωνίας οριοθέτησης των θαλάσσιων ζωνών τους, κατά τα πρότυπα του ανυπόστατου τουρκολιβυκού µνηµονίου του 2019.
Παράλληλα, η δέκατη τριμερής συνάντηση κορυφής Αιγύπτου, Ελλάδας και Κύπρου επιβεβαίωσε τη σύγκλιση απόψεων των τριών χωρών στο ζήτηµα της οριοθέτησης των θαλάσσιων ζωνών τους. Το στοιχείο αυτό προσφέρεται σήμερα για εκείνους τους διπλωματικούς ελιγμούς που θα οδηγήσουν στην αποτροπή μιας τέτοιας κίνησης της γείτονος. Οσο και αν φαντάζει απίθανο, Αίγυπτος, Ελλάδα και Κύπρος κρατούν τα κλειδιά των οριοθετήσεων στην Ανατολική Μεσόγειο και η συνάντηση κορυφής μπορεί να αποδειχθεί καταλυτική, αν υπάρξει η πολιτική βούληση και ο κατάλληλος συντονισμός για τη ματαίωση των νέων ευφάνταστων σχεδίων της Αγκυρας. Πόσο εφικτή είναι µια τέτοια εξέλιξη;
Οι παράµετροι
Πρώτον, το 2003 η Κύπρος συνήψε µε την Αίγυπτο συμφωνία οριοθέτησης των ΑΟΖ τους βάσει της μέσης γραμμής. Η οριογραμμή, εκκινώντας λίγο ανατολικότερα του 30ού μεσημβρινού, αφήνει ένα εύλογο κενό μέχρι το σημείο όπου συναντώνται οι οριογραμμές Αιγύπτου, Ελλάδας και Κύπρου (τριεθνές σημείο).
Δεύτερον, η Αίγυπτος συνήψε το 2020 µε την Ελλάδα συµφωνία µερικής οριοθέτησης των ΑΟΖ τους (από τον 28ο µεσηµβρινό έως τον 26ο µεσηµβρινό). Η συµφωνία προβλέπει ρητώς την εκ µέρους των συµβαλλοµένων ανάληψη της δέσµευσης να ολοκληρώσουν την οριοθέτηση µέσω διαβουλεύσεων.
Τρίτον, όπως συνάγεται από τις ανωτέρω δύο συµφωνίες, η Αίγυπτος αναγνωρίζει ευθέως το πλήρες δικαίωµα (full entitlement) τόσο των κρατών-νήσων (Κύπρος) όσο και των νησιωτικών εδαφών των µικτών κρατών (Ελλάδα).
Τέταρτον, η παρουσία της Ελλάδας στην Ανατολική Μεσόγειο είναι αποκλειστικά νησιωτική, ακολουθώντας τρεις άξονες. Ο πρώτος άξονας καταλαµβάνει το θαλάσσιο µέτωπο του ανατολικού άκρου της Κρήτης, της Κάσου, της Καρπάθου και της Ρόδου, η προβολή του οποίου από Β∆ προς ΝΑ στη θάλασσα επικαλύπτεται µε την προς Νότο προβολή της ηπειρωτικής τουρκικής ακτής. Ο δεύτερος άξονας καταλαµβάνει το νησιωτικό σύµπλεγµα του Καστελορίζου, µε κύρια κατεύθυνση προς Νότο, αλλά δευτερευόντως και προς ανατολάς και προς δυσµάς, και µε χαρακτηριστικό γνώρισµα ότι παρεµβάλλεται µεταξύ των ηπειρωτικών ακτών της Τουρκίας και της Αιγύπτου. Τέλος, ο τρίτος άξονας καταλαµβάνει αυτοτελώς τη θαλάσσια περιοχή µεταξύ της ανατολικής ακτής της Κρήτης και της δυτικής ακτής της Κύπρου, οι οποίες, ως ανεµπόδιστα αντικείµενες, τελούν σε σχέση ευθείας µετωπικότητας.
Οι προβολές τους στη θάλασσα επικαλύπτονται, αν από τις ακτές της Τουρκίας, της Αιγύπτου, της δυτικής ακτής της Κύπρου και της ανατολικής ακτής της Κρήτης χαράξουµε κύκλους ακτίνας 200 ν.µ., οι οποίοι τέµνονται κατ’ ανάγκη λόγω στενότητας των αποστάσεων. Κρήτη και Κύπρος έχουν ως εκ τούτου κοινό θαλάσσιο όριο. Αρα, η επαφή των προβαλλόµενων ακτών Ελλάδας και Κύπρου δεν περιορίζεται στο Καστελόριζο, αλλά καταλαµβάνει και τον τρίτο άξονα (Κρήτη/Κύπρος) στον οποίο όµως ατυχώς ουδείς αναφέρεται.
Πέµπτον, κρίσιμος είναι ο βαθµός επήρειας του Καστελορίζου. Η Τουρκία υποστηρίζει ότι τα νησιωτικά εδάφη της Ελλάδας δικαιούνται, είτε στο Αιγαίο είτε στην Ανατολική Μεσόγειο, αποκλειστικά αιγιαλίτιδα ζώνη 6 ν.µ. και ότι η οριοθέτηση χωρεί µεταξύ των δικών της ακτών και των ακτών της Αιγύπτου, επικαλείται δε αλυσιτελώς στοιχεία όπως το συνολικό µήκος των ακτών της, η εγγύτητα του Καστελορίζου προς τις ακτές της, σε αντίθεση µε την αποµάκρυνσή του από τον ελληνικό ηπειρωτικό κορµό, και η µικρή επιφάνειά του. Η άποψη αυτή παραβιάζει κατάφωρα τις συναφείς διατάξεις του εθιµικού ∆ικαίου της Θάλασσας, αγνοώντας παράλληλα και τη νοµολογία των διεθνών δικαιοδοτικών οργάνων για τον λόγο ότι, εκµεταλλευόµενη τη γεωγραφική πραγματικότητα, διαστρεβλώνει τη νοµική.
Η τριµερής συνάντηση κορυφής µπορεί να αποδειχθεί καταλυτική για την ανακοπή των… ορέξεων της Τουρκίας στην περιοχή –
Συγκεκριµένα, αν το Καστελόριζο ανήκε στην Τουρκία, τότε ο βαθµός επήρειάς του στην οριοθέτηση µε την Αίγυπτο θα ήταν ελάχιστος επειδή οι θαλάσσιες ζώνες του θα απορροφούνταν -λόγω του χαρακτηρισµού του ως παράκτιου νησιωτικού εδάφους, ενσωµατωµένου στον ηπειρωτικό κορµό της χώρας από τις αντίστοιχες θαλάσσιες ζώνες των ηπειρωτικών ακτών της Τουρκίας (απόφαση του ∆ιεθνούς ∆ικαστηρίου του 2009, Ρουµανία κατά Ουκρανίας). Αν, αντιθέτως, ανήκε στην Αίγυπτο, τότε οι θαλάσσιες ζώνες του θα ενθυλακώνονταν εντός της τουρκικής ΑΟΖ και η µέση γραµµή θα υπολογιζόταν µεταξύ των ηπειρωτικών ακτών των δύο κρατών (απόφαση του ∆ιαιτητικού ∆ικαστηρίου του 1977, Γαλλία και Ηνωµένο Βασίλειο).
Το τελικό συµπέρασµα είναι ότι ενώ η γεωγραφική πραγµατικότητα παραµένει η ίδια, το γεγονός ότι το Καστελόριζο ανήκει στην Ελλάδα και παρεµβάλλεται µεταξύ Αιγύπτου και Τουρκίας ανατρέπει τη συνήθη διαδικασία οριοθέτησης, µε την αναγνώριση υπέρ του πλήρους επήρειας.
Εν ολίγοις, λόγω της παρεµβολής του διακόπτεται η σχέση των ακτών Αιγύπτου και Τουρκίας ως αντικείµενων. Αν δε Αίγυπτος και Τουρκία προσέφευγαν από κοινού στο ∆ιεθνές ∆ικαστήριο, η Χάγη θα µεριµνούσε πρωτίστως να διασφαλίσει στον µέγιστο δυνατό βαθµό το δικαίωµα του τρίτου -µη διαδίκου- κράτους (εν προκειµένω της Ελλάδας) και δεν θα προχωρούσε στην αιτούµενη οριοθέτηση λόγω µη επικάλυψης της προβολής των ακτών τους (απόφαση του ∆ιεθνούς ∆ικαστηρίου του 2002, Καµερούν κατά Νιγηρίας). Εν κατακλείδι, η νόµιµη οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών του Καστελλορίζου, και όχι µόνο, πόρρω απέχει από το να ταυτίζεται µε την παραπλα[1]νητική και άκρως επεκτατική τουρκική άποψη.
Συνεννόηση
Συµπερασµατικά, καθίσταται πλέον επείγουσα για την ελληνική διπλωµατία η ανάγκη να εξηγήσει στην Αίγυπτο τις ανωτέρω πτυχές της οριοθέτησης και, ενόψει της µελλοντικής διµερούς συµφωνίας Ελλάδας και Κύπρου, για τη σύναψη της οποίας πρέπει να κινηθούν τάχιστα οι σχετικές διαδικασίες, και της τριµερούς µεταξύ Αιγύπτου, Ελλάδας και Κύπρου, να πείσει τη στρατηγική πλέον σύµµαχο Αίγυπτο ότι, βάσει του ισχύοντος ∆ικαίου της Θάλασσας, δεν έχει κοινό θαλάσσιο όριο µε την Τουρκία.
Οι ανωτέρω οριοθετήσεις, µε έµφαση στην τριµερή, εξουδετερώνουν οποιαδήποτε προσπάθεια της γείτονος να οριοθετήσει à la turque τις θαλάσσιες ζώνες της µε τη Συρία. Η τελευταία είχε χαρακτηρίσει το τουρκολιβυκό µνηµόνιο του 2019 ως ανυπόστατο και η σύµπραξή της σε µια συµφωνία µε την Τουρκία υπό τους ίδιους όρους θα ερχόταν σε πλήρη αντίθεση µε την τότε στάση της, ενώ θα σήµαινε παράλληλα την αναγνώριση της αυτοαποκαλούµενης Τουρκικής ∆ηµοκρατίας της Βόρειας Κύπρου και τη συνακόλουθη κατάφωρη καταπάτηση των κυριαρχικών δικαιωµάτων της ενιαίας Κυπριακής ∆ηµοκρατίας. Αν η Ελλάδα δεν επιθυµεί να επαναληφθούν τα όσα συνέβησαν το 2019, είναι καιρός να αδράξει τη µοναδική αυτή ευκαιρία, εγκαταλείποντας την «παρακολουθηµατική» µιζέρια της αδράνειας έναντι των τουρκικών πρωτοβουλιών και προλαµβάνοντας µε την επιθετική διπλωµατία της την υλοποίησή τους.
Πηγή: Εφημερίδα Απογευματινή
